Od zarania dziejów ludzie przemieszczali się w różnych celach. Odbywali
podróże po regionie, kraju, świecie z coraz bardziej wyselekcjonowanymi potrzebami.
Obecnie zauważa się wzrost zainteresowania wyszukaną pod względem tematu i
treści turystyką kwalifikowaną (aktywną). Proces różnicowania i wzbogacania
sposobów spędzania czasu wolnego, a co za tym idzie – powstawania nowych form
turystyki specjalnych zainteresowań, widoczny jest w szczególności w
krajach wysoko rozwiniętych[1].
Z zapotrzebowania turystów na poznawanie obiektów geologicznych powstała
geoturystyka.
Za pioniera i patrona polskiej geoturystyki uznano Stanisława Staszica
(ur. 1755, zm. 1826), wybitnego przedstawiciela polskiego Oświecenia, geologa,
geografa, przyrodnika, filozofa i duchownego, który był prekursorem badań w
terenie oraz turystyki górskiej w Polsce. Po swojej dwuletniej podróży po
Austrii i Włoszech spisał swoje spostrzeżenia w „Dzienniku podróży”, w którym
opisywał widziane krajobrazy. Po powrocie do kraju prowadził terenowe badania
geologiczne ziem polskich, odbywał pionierskie wyjścia w Tatry i Beskidy.
Wynikiem wypraw było m.in. syntetyczne ujęcie geologii Polski tj. „O
ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski”, w którym dostrzec można
wysoką wrażliwość Staszica na otaczające piękno przyrody i zamiłowanie do
krajoznawstwa. Uznaje się go także za pierwszego promotora polskiego ruchu
turystycznego po Tatrach, a obecnie również za ojca geoturystyki[2].
Termin geoturystyka jest stosunkowo
nowym terminem, który pojawił się przed kilkunastoma laty, jednak idea
nauczania i poznawania geologii podczas wypoczynku upowszechniana była od lat[3].
Zjawisko to funkcjonuje od dawna i „(…)jest w pewnym sensie formą turystyki
krajoznawczej, chociaż w niektórych sytuacjach może mieć także pewne cechy
wspólne z turystyką specjalistyczną(…)[4]”Po
raz pierwszy pojęcie „geotourism” (pol. geoturystyka) użył w literaturze
Hose (1995), który rozumiał zjawisko jako „(…)zapewnienie takiego zaplecza
edukacyjnego i usługowego, aby umożliwić turystom zrozumienie geologii i
geomorfologii stanowiska (włączając jego udział w rozwój nauk o Ziemi)
poza poziom zwykłych, estetycznych wrażeń(…)[5]”.
Z czasem rozszerzył zakres tej definicji ustalając, że geoturystyka stanowi „(…)zapewnienie
zaplecza edukacyjnego i usługowego do promocji walorów stanowisk
geologicznych i geomorfologicznych oraz ich społecznej użyteczności, a także
zapewnienie ochrony tych stanowisk dla studentów, turystów i innych
odwiedzających(…)[6]”.
Pierwszą polską definicję stworzyli Słomka i Kicińska-Świderska (2004),
twierdząc, że geoturystyka to „(…)dział turystyki poznawczej i/lub nastawionej
na przeżycia, bazującej na poznawaniu obiektów i procesów geologicznych oraz
doznawaniu w kontakcie z nimi wrażeń estetycznych(…)[7]”.
Miśkiewicz (2007) stwierdza, że sama
nawet interesująca i unikatowa budowa geologiczna bez odpowiedniej
interpretacji i usług dla odwiedzających nie może tworzyć geoturystyki. Zaproponowanoproste
równanie, wyróżniające drugi jego składnik: „(…)dziedzictwo geologiczne i
dziedzictwo kulturowe oparte na przyrodzie nieożywionej + geointerpretacja
= geoturystyka(…)”[8][9].
Geoturystyka nie ogranicza się jedynie do podróży do odsłonięć geologicznych[10],
gdyż ta może być prezentowana zarówno in situ (geostanowiska, krajobraz
naturalny i krajobraz antropogeniczny), jaki i ex situ (muzea przyrodnicze,
obiekty architektoniczne czy geocentra). Zakres oddziaływania tego zjawiska w
przestrzeni przyrodniczo-kulturowej jest znacznie szerszy. Do geoturystyki
zalicza się trzy grupy treści: georóżnorodność – w tym materia i jej struktura
oraz procesy i zjawiska naturalne, ochronę przyrody oraz istotne ze względu na
poruszane tematy w tej pracy – dziedzictwo kulturowe. W obszarze
dziedzictwa kulturowego wyróżnia się podgrupy takie jak: badania naukowe i historię
nauki, zastosowanie nauki i wiedzy (tj. górnictwo, geomedycyna, jubilerstwo,
kamienne obiekty architektury czy krajobraz kulturowy) oraz m.in. symbolikę,
geomitologię i geoart, jako oddzielną podgrupę[11].
O zwiększeniu popularności
geoturystyki na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat może świadczyć wzrost
liczby wyników zapytania „geotourism” w internetowej wyszukiwarce Google.
Obecnie odnaleźć można 327 000 wyników, zaś w 2008 roku[12]było
to 94 600odsyłaczy, a w 2005 roku[13]
zaledwie 7300. Podobny wzrost zauważalny jest dla polskiego odpowiednika tego
słowa. Dziś wyszukać można 40 600 stron internetowych zawierających słowo
„geoturystyka”, zaś w 2008 roku było to 13 000 wyników.
Inną przesłanką potwierdzającą
wzrost zainteresowania geoturystyką jest pojawianie się na kolejnych polskich i
zagranicznych uczelniach wyższych specjalizacji kształcenia właśnie w tym
zakresie. Geoturystyka jako nowa specjalność kierunku studiów w Polsce pojawiła
się jako pierwsza na Wydziale Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii
Górniczo-Hutniczej w Krakowie[14].
Dziś taką specjalizację mogą wybrać również studenci kilkunastu państwowych i
prywatnych uczelni m.in. Politechniki Śląskiej w Gliwicach, Uniwersytetu
Pedagogicznego w Krakowie, Akademii Pomorskiej w Słupsku, Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika w Toruniu, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i innych.
Podstawowy cel geoturystyki to wykreowanie walorów
geologicznych w turystyczny produkt. Cel ten można realizować poprzez:„(…)zadanie
popularyzatorskie (promocja i prezentacja dziedzictwa geologicznego z
wykorzystaniem różnych środków przekazu), zadanie edukacyjne (dydaktyka nauk o
Ziemi na każdym poziomie nauczania), zadanie badawczo-rozwojowe (opracowanie metod,
narzędzi i technik badawczych), zadanie ochronne (zabezpieczenie i zachowanie
obiektów geoturystycznych poprzez odpowiednie nimi zarządzanie), zadanie
projektowe (przygotowanie obiektów geologicznych do pełnienia funkcji
turystycznych), zadanie organizacyjne (przygotowanie i prowadzenie wycieczek
geoturystycznych, spotkań, konferencji itp.,) oraz zadanie szkoleniowe
(przygotowanie kadry do realizacji geoturystyki)(…)[15]”.
[1]
Różycki P., 2005. Klasyfikacja współczesnych form turystyki. Geoturystyka 1: 13-23.
[2]
Osadczuk A., Osadczuk K., 2008. Szanse i perspektywy rozwoju geoturystyki jako
nowej formy postrzegania obiektów przyrody nieożywionej i poznawania zjawisk
naturalnych. Problemy turystyki i rekreacji – tom 1, Szczecin.
[3]
Miśkiewicz K., Doktor M., Słomka T., 2007. Naukowe podstawy geoturystyki –
zarys problematyki. Geoturystyka 4
(11).
[4]
Różycki P., 2005. Klasyfikacja współczesnych form turystyki. Geoturystyka 1: 13-23
[5]
Hose, T.A., 1995. Selling the
story of Britain’s stone. Environmental
Interpretation, 10, 2: 16-17.
[6] Hose, T.A., 2000. European
geotourism – geological interpretation and geoconservationpromotion for
tourists. W: Barretino D., Wimbledon W.A.P.,Gallego E. (ed), Geological Heritage: Its Conservation and
Management.Instituto Tecnologico GeoMinero de Espana, Madrid: 127-146.
[7]
Słomka T., Kicińska-Świderska A., 2004. Geoturystyka – podstawowe pojęcia. Geoturystyka, 1: 5-7.
[8]
Miśkiewicz K., 2007. Fig. Sposoby prezentacji geologii w geoturystyce [w:]
Miśkiewicz K., Doktor M., Słomka T., 2007. Naukowe podstawy geoturystyki –
zarys problematyki, Geoturystyka 4
(11).
[9]http://geoturystyka.blogspot.pt/2014_03_01_archive.html
(dostęp: 05.11.2015r.)
[10]
Osadczuk A., Osadczuk K. 2008 Szanse i perspektywy rozwoju geoturystyki jako
nowej formy postrzegania obiektów przyrody nieożywionej i poznawania zjawisk
naturalnych. Problemy
turystyki i rekreacji – tom 1, Szczecin.
[11]http://geoturystyka.blogspot.pt/2014_03_01_archive.html
(dostęp: 05.11.2015r.)
[12]Osadczuk
A., Osadczuk K. 2008 Szanse i perspektywy rozwoju geoturystyki jako nowej formy
postrzegania obiektów przyrody nieożywionej i poznawania zjawisk naturalnych. Problemyturystykiirekreacji – tom 1, Szczecin.
[13] Joyce B., 2007.Geotourism, Geosites
and Geoparks workingtogether in Ausalia. TAG
– The Ausalian Geologist, Newsletter 144.
[14]Słomka T., Kicińska-Świderska A.,
2004. Geoturystyka – podstawowe pojęcia. Geoturystyka, 1: 5-7.
[15]
Miśkiewicz K, Doktor M, Słomka T. 2007. Naukowe podstawy geoturystyki – zarys
problematyki, Geoturystyka 4 (11).