Turystyka to obecnie jedna z największych gałęzi gospodarki, od lat
wybierana jako sposób spędzania czasu wolnego. Jednym z rodzajów takiej
aktywności podróżniczej jest turystyka kulturowa. Związki pomiędzy kulturą a
turystyką są bardzo silne i wzajemne. Twierdzi się, że kultura aktywizuje
rozwój turystyki, będąc jej natchnieniem i inspiracją.Turystyka zaś chroni,
wzbogaca i popularyzuje dobra kulturalne[1].
Podstawowym pojęciem potrzebnym do
zrozumienia i określenia treści turystyki kulturowej jest samo pojęcie kultury.
Jego prawidłowe zdefiniowanie stanie się kryterium pozwalającym na
umiejscowienie omawianej turystyki kulturowej w szerokim zjawisku społecznym,
jakim jest turystyka[2].
Termin „kultura” ma wiele znaczeń i ulegał ewolucji na przełomie wieków.
Trudno jednoznacznie wskazać na początki refleksji i badań nad kulturą, gdyż miały
one miejsce bardzo często bez używania samego tego pojęcia[3].
W ostatnich latach nastąpiło znaczne rozszerzenie jego zakresu, co ma niemały
wpływ na treść pojęcia turystyki kulturowej.
Kultura doczekała się w literaturze wielu definicji. Autorzy formułując
je skupiali uwagę na poszczególnych aspektach kultury w zależności od
stawianych celów badawczych czy reprezentowanej dyscypliny naukowej tj.
filozofia kultury, antropologia kulturowa, historia kultury, etnografia, czy
socjologia itp.[4]Jedni
uznali kulturę za niezwykle szeroką kategorię, np. Robert Bierstedt w 1963 roku
stwierdził, że „(…)kultura to wszystko to, co człowiek czyni, myśli i posiada
jako członek społeczeństwa(…)[5]”.
Inni badacze traktowali kulturę jedynie jako wycinek owej całości,w tym teatr,
muzykę czy film, rozumiany dziś jako „kulturę wysoką”. Różnicewięc między
poszczególnymi definicjami są niekiedy bardzo duże.
Nowoczesną definicję, wskakującą szerokie granice pojęcia, nieograniczające
się jedynie do wytworów kultury wysokiej ujął J. Kozielecki (1988): „(…)kultura
to system osiągnięć materialnych, technicznych, organizacyjnych, naukowych,
artystycznych i moralnych, które zyskały uznanie społeczności i które
kształtują osobowość człowieka oraz wpływają na jego losy(…)[6]”
Przyjmując tę definicję, niemal każda ludzka działalność społeczna może
zaliczać się do aktywności o charakterze kulturowym, a trwały jej skutek do
kulturowego dziedzictwa.[7]
Tak szerokie pojęcie kultury jest jednak obecnie powszechnie przyjęte, czego
dowodzi definicja w dokładnie opracowanym naukowym słowniku współczesnej
polszczyzny: „(…)to wszystko, co w zachowaniu się i wyposażeniu członków społeczeństw
stanowi rezultat zbiorowej działalności: całokształt tak duchowego, jak i materialnego
dorobku ludzkości, wytworzony w ogólnym rozwoju historycznym, gromadzony,
utrwalany i wzbogacany(…)”[8]
Tak rozumiana kultura stała się przedmiotem zainteresowań badaczy, nauczycieli,
a także zwykłych ludzi, którzy w czasie wolnym podejmują podróże o charakterze
poznawczym, zaliczając do tego poznawanie własnych i obcych kultur. Takie
podróże tworzą zjawisko turystyki kulturowej[9].
Podobnie jak z pojęciem „kultury”, prezentowane przez znawców przedmiotu
definicje turystyki kulturowej różnią się względem siebie, w zależności od
przyjmowanego stanowiska wobec kultury czy sposobu poradzenia sobie z problemem
kryterium wyodrębnienia turystyki kulturowej z całości turystyki[10].
Do początku lat osiemdziesiątych, a w Polsce nieco dłużej, turystykę
kulturową rozumiano jako zwiedzanie tych obiektów i uczestnictwo w tych
imprezach, które kojarzyły się z kulturą wysoką. Pojawiały się wtedy definicje
turystyki „kulturalnej”. Stworzył taką Slavoj Medlik w1995 roku: (turystyka
kulturalna) „(…)to turystyka o motywacji kulturalnej, taka jak wycieczki do
miejsc wartości artystycznej i historycznej, wizyty w muzeach i galeriach,
podróże, których celem jest uczestniczenie we spektaklach artystycznych i
innych wydarzeniach kulturalnych(…)”[11].
Już wtedy definicja ta była niepełna w stosunku do sformułowań definicji
kultury. Próbę stworzenia rozszerzonej, pełnej i współczesnej definicji turystyki
już kulturowej podjęły późniejmiędzynarodowe organizacje turystyczne. Stowarzyszenie
na Rzecz Edukacji Turystyki i Rekreacji (Association for Tourism and Leisure
Education - ATLAS) opisało to zjawisko jako „(…)wszelkie przemieszczenia się
osób do specyficznych atrakcji kulturowych, takich jak obiekty dziedzictwa
kulturowego, przejawy działalności artystycznej i kulturalnej, sztuki i
dramatu, znajdujących się poza ich zwykłym miejscem zamieszkania(…)”[12].
Inni autorzy rozszerzają to pojęcie, kwalifikując w nie każdą aktywność
kulturalną podczas podróży, co sprawia, że turystyka kulturalna staje się tutaj
niemal identyczna z pojęciem kultury podróżowania[13].
Część próbuje sformułować dwojakie określenia tego zjawiska, w ujęciu wąskim i
szerszym – uniwersalnym. W polskiej literaturze taką propozycję przedstawia
Kowalczyk (2008). Traktując turystykę kulturową sensu stricto określa ją jako „(…)zespół
zachowań turystów związanych z ich autentycznym zainteresowaniem dziedzictwem
kulturowym (zabytkami, folklorem, miejscami związanymi z ważnymi
wydarzeniami itp.) oraz z ich uczestnictwem w szeroko rozumianym współczesnym
życiu kulturalnym(…)”[14],
zaś w rozumieniu szerokim stwierdza, że „(…)turystykę kulturową sensu largo
można definiować jako wszystkie formy zachowań turystów, gdyż leżące u ich
podstaw potrzeby i preferencje zawsze wynikają z uwarunkowań o charakterze
kulturowym (np. posiadanego przez turystę systemu wartości), niezależnie od
tego czy zachowania te wynikają z zainteresowania turystów tzw. walorami
kulturowymi, czy też innego rodzaju walorami turystycznymi (np.
przyrodniczymi)...[15]”
Tak szerokie rozumienie definicji nie zostanie jednak wykorzystane przez autora
tej pracy do dalszych rozważań.
Twórca przyjmuje całościową definicję turystyki kulturowej zaproponowaną
przez Mikos von Rohrscheidt tj. „(…)Nazwą turystyki kulturowej możemy określić
te wszystkie grupowe lub indywidualne wyprawy o charakterze turystycznym, w
których spotkanie uczestników podróży z obiektami, wydarzeniami i innymi
walorami kultury wysokiej lub popularnej albo powiększenie ich wiedzy o
organizowanym przez człowieka świecie otaczającym jest zasadniczą częścią
programu podróży lub stanowi rozstrzygający argument dla indywidualnej decyzji
o jej podjęciu lub wzięciu w niej udziału(…)[16]”
[1]Gaworecki W., 2000. Turystyka.
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
[2]Mikos
von Rohrscheidt A., 2008.Turystyka
kulturowa: fenomen, potencjał, perspektywy, GWSHM Milenium, Gniezno, s 17
[3]
Sójka J. 2011. Kulturoznawstwo i jego
źródła. Filo-Sofija, Poznań
[4]http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/kultura;3928887.html
(dostęp 21.01.2016r.)
[5]Bierstedt R., 1963. The social order: An introduction to
sociology (2d ed.). McGraw-Hill, New York.
[6]
Kozielecki J., 1988. O człowieku wielowymiarowym. Eseje psychologiczne,
Wydawnictwo PWN, Warszawa, s. 42
[7]Mikos
v. Rohrscheidt A., 2008. Turystyka
kulturowa – wokół definicji, Poznań.
[8]
Zółkowska H. (red), 1998. Praktyczny
słownik współczesnej polszczyzny. Tom 18. Wydawnictwo Kurpisz, Poznań, s.
288
[9]Mikos
von Rohrscheidt A., 2008.Turystyka
kulturowa: fenomen, potencjał, perspektywy, GWSHM Milenium, Gniezno, s. 19
[10]
Ibidem, s. 20
[11]Medlik
S. 1995. Leksykon podróży, turystyki,
hotelarstwa. PWN,
Warszawa
[12]European Association for
Tourism and Leisure Education, 2006. [w] Tourism
trends for Europe, European Travel Commision, September 2006, s. 5
[13]Mikos
v. Rohrscheidt A., 2008. Turystyka
kulturowa – wokół definicji. Poznań, s. 9
[14]
Kowalczyk A., 2008, Współczesna turystyka kulturowa – między tradycją a
nowoczesnością. [w:] A. Kowalczyk (red.) Turystyka
Kulturowa (spojrzenie geograficzne), Uniwersytet Warszawski, Warszawa, s.
13
[15]Ibidem, s. 14.
[16]Mikos von Rohrscheidt A., 2008. Turystyka kulturowa: fenomen, potencjał,
perspektywy, GWSHM Milenium, Gniezno, s 31