Walory
geoturystyczne Polski, a mianowicie rezerwat skalny Błędne Skały w Górach
Stołowych i ich płytową rzeźbę oraz Wodospad Kamieńczyka w Karkonoszach,
docenili amerykańscy producenci filmów „Opowieści z Narni: Lew, czarownica i
stara szafa” (2005) oraz „Opowieści z Narnii: Książe Kaspian” (2008), którzy
nakręcili tam kilka pamiętnych dla filmowej sagi scen. Krajobrazami tymi
zachwycony był reżyser Andrew Adamson, wcześniej współscenarzysta i
współreżyser kultowego filmu „Shrek”, który po nakręceniu kilku scen w oryginalnym
plenerze, kazał odtworzyć ten wygląd w studiu filmowym w Nowej Zelandii. Znacznie
wcześniej jednak Błędne Skały były plenerem dla polskiego filmu przygodowego
dla dzieci „Przyjaciel wesołego diabła” (1986).
Rezerwat „Błędne Skały” to obszar
chroniony skupiający grupę skałek piaskowcowych należących do Gór Stołowych w
Sudetach Środkowych.Masyw Gór Stołowych znajduje się na przygranicznych
terytoriach Czech i Polski. Góry te są ewenementem na skalę europejską, ze
względu na płytową budowę.Obszar ochrony ścisłej Błędne Skały ma powierzchnię
21,14 ha, położony jest na wysokości 852 m n.p.m (stanowi zachodnią część
Skalniaka - 915 m n.p.m.) i należy do Parku Narodowego Gór Stołowych[1].Podczas
długich geologicznych dziejów rzeźba Ziemi Kłodzkiej, na której znajduje się
rezerwat, była kształtowana w wyniku do dziś trwającej walki potężnych sił
tektonicznych i atmosferycznych[2].
Skałki należące do Błędnych Skał, zbudowane są z ławic piaskowców ciosowych,
przegradza je powierzchnia dolnego stopnia leżąca w obrębie margli i mułowców,
czyli skał jeszcze mniej odpornych na wietrzenie i erozję[3].
Silnie spękane ławice piaskowców są przepuszczalne dla wody. Ilaste
nieprzepuszczalne margle stanowią zaś poziom wodonośny, z licznymi źródłami
potoków. W wyniku takiej budowy leżące na marglach ławice górnego
piaskowca ciosowego zostały najsilniej zniszczone i rozczłonkowane. Tak
wyodrębnił się bastion skalny – Błędne Skały. Warunkiem powstania owej formy
był taki układ ławic piaskowcowych, gdzie pod grubymi, bardziej odpornymi
leżały mniej odporne, cieniej warstwowane, które szybciej wietrzejąc wzdłuż
pionowych szczelin – zmieniały się w przysadziste kolumny, nakryte resztkami
odporniejszych ławic[4].
Niższa odporność na wietrzenie dolnej ławicy jest spowodowana słabszym spoiwem.
Jeżeli te ostatnie utrzymały się na większej przestrzeni, nakrywając krzyżujące
się korytarze, powstawał labirynt skalny, taki jak widzimy w opisywanym
rezerwacie[5].
Wodospad Kamieńczyka to najwyższy,
27 metrowy, karkonoski wodospad w polskiej części Sudetów, chętnie wybierany
jako cel turystycznych wędrówek. Jest to jedna z największych atrakcji
turystycznych Szklarskiej Poręby, ale także jedno z najbogatszych treściowo
geostanowisk Karkonoszy, dokumentujące procesy i formy związane z erozją
rzeczną w obrębie dźwiganego zrębu tektonicznego. Wodospad tworzy trzystopniowy
próg oraz duży basen eworsyjny, a także prostoliniowa skalna gardziel (100m
długości i do 20m głębokości), świadectwo erozji wstecznej i stałego cofania
progu. W ramach współpracy ekipy filmowej z Karkonoskim Parkiem Narodowym
zamontowano nowe siatki chroniące turystów przed odpadaniem spękanego granitu
ze ścian gardzieli, które jest wynikiem intensywnego wietrzenia. Owe niebezpieczne
zbocza dają okazję zapoznania się z regularnym prostokątnym ciosem granitu
karkonoskiego oraz zróżnicowaniem mineralogicznym granitu odmiany
różnoziarnistej, miejscami przecinanego przez żyły aplitu. Okolica Wodospadu
Kamieńczyka obfituje w ametysty, a dawne eksploatacje w jego poszukiwaniu
tworzą sztuczne pogłębianą wnękę za dolnym progiem – tzw. Złotą Jamę. Wodospad
jest częścią sieci geostanowisk, które wraz ze szlakami turystycznymi,
wytyczonymi ścieżkami przyrodniczymi, ośrodkami informacyjnymi i wydawnictwami
tworzy infrastrukturę geoturystyczną Geoparku Karkonosze[6].
Drugim najwyższym wodospadem
polskich Sudetów, po opisanym wyżej -Kamieńczyka, jest wodospad Wilczki, który był
plenerem dla filmów i seriali, m.in.: „Czterej pancerni i pies” (1966-1970),
„Biały smok” (1986) czy „Gazda z diablej” (1979). Ekipy filmowe zachodziły do
stóp 22-metrowego wodospadu z pomocą ratowników GOPR[7].
Wodospad, znajdujący się na rzece
Wilczka w Masywie Śnieżnika nazywany był dawniej także Wodogrzmotami
Żeromskiego. Wody spadają tutaj z głęboko wciętego progu o szerokości 3
metrów do kilkumetrowej średnicy kotła eworsyjnego o głębokości 2 metrów,
tworzącego malownicze jeziorko. Próg skalny wodospadu oraz ściany skalne
tworzące 150‑metrowy kanion poniżej kaskady zbudowane są z tzw. Gnejsów
Gierałtowskich, ultramorficznych skał, dość odpornych na erozję, składających
się z kilkumilimetrowych, równoległych warstewek kwarcowo-skaleniowych poprzedzielanych
laminami bogatymi w biotyt. Genezę najczęściej wiąże się z trzeciorzędowym
systemem uskoków. Jedna z dyslokacji mogła dać początek kaskadzie.
Wodospad jest objęty ochroną od 1958 roku, a ruch turystyczny jest możliwy po
wytyczonych ścieżkach rezerwatu w Śnieżnickim Parku Krajobrazowym. Dla
zwiedzających przygotowano stalowy mostek ponad wodospadem. Zimą tworzą się w
tym miejscu efektowne lodospady[8].
Zaś skalisty wąwóz, przez który płynie rzeka Wilczka, jest dobrze widoczny z
punktu widokowego na zaporze wodnej.
Jedna z największych jaskiń Jury
Krakowsko-Częstochowskiej, położonej na terenie Parku Krajobrazowego Dolinki
Krakowskie, obok Ojcowskiego Parku Narodowego, Jaskinia Jerzmanowicka, posłużyła
z kolei za plener dofilmu fabularnego „Legenda o Świętym Mikołaju” (1995), a
kilka lat później do kilku scen filmu „Ogniem i mieczem” (1999). Geologiczny
walor przyciągnął ekipę filmową do Doliny Będkowskiej w okolicach Ojcowa (woj.
małopolskie). W „Ogniem i mieczem” „(…)To
tutaj podstępna wiedźma Horpyna przetrzymuje na rozkaz Bohuna piękną Helenę
Kurcewiczównę, czyli Izabellę Scorupco. To stąd uwalniają Helenę wierni
przyjaciele Skrzetuskiego: Zagłoba, Rzędzian i Wołodyjowski. Perypetie
sienkiewiczowskich bohaterów filmowano w wąwozie dochodzącym do jaskini, który
zagrał Czarci Jar. U wejścia do groty oraz w komorze głównej kręcono sceny z
udziałem wiedźmy oraz jej towarzysza Czeremisa(…) Przed jaskinią rozegrały się
także krwawe sceny rozprawy z Horpyną(…) jaskinia i jej otoczenie zagrały
przecież siedlisko zła(…)[9]”
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
charakteryzuje się licznymi ostańcami wapieni górnojuraskich, które powstały w
stosunkowo płytkim morzu w oksfordzie (około 160-165 mln lat temu) i które są
wynikiem działalności życiowej organizmów[10].
Dzięki takiej budowie geologicznej Wyżyna pełna jestcharakterystycznych form krasu,
m.in. jaskiń, których jest tutaj około tysiąca, co stanowi 70 procent
wszystkich jaskiń w Polsce. Część z nich jest udostępniona zwiedzającym, co
generuje ruch geoturystyczny. Filmowana w „Legendzie o Świętym Mikołaju” i „Ogniem
i mieczem” Jaskinia Jerzmanowicka, częściej znana jako Jaskinia Nietoperzowa w
Jerzmanowicach, jest dostępna do zwiedzania z przewodnikiem. Ma długość 306
metrów. Na szczególną uwagę zasługuje tutaj wodospad naciekowy w początkowej
części jaskini, nacieki stalaktytowe w kształcie warkoczy oraz liczne kotły
wirowe na stropie w głębszych jej częściach. Ponadto jaskinia jest cenna
ze względów archeologicznych, jako stanowisko górnopaleolityczne datowane na
38 000 lat p.n.e, kiedy to była obozowiskiem ludzi pierwotnych[11].
Na stronach internetowych tej geoturystycznej atrakcji, już w pierwszych
akapitach opisujących jaskinię, znaleźć można informacje dotyczące wykorzystania
miejsca jako scenografii filmowej.
Sam wapienny krajobraz Jury
Krakowsko-Częstochowskiej, a w szczególności zamek królewski w Olsztynie pod
Częstochową i jaskinia Koralowa, zagrał w wielu produkcjach filmowych, udając
np. hiszpańskie góry Sierra Morena czy jugosłowiańskie okolice. Wapienne skałki
były tłem dla filmów i seriali: „Czarne chmury” (1973), „Demony wojny według
Goi” (1998), „Hrabina Cosel” (1968), „Młyn i Krzyż” (2011), „Polonia Restituta”
(1980), „Rękopis znaleziony w Saragossie” (1964), „Szamanka” (1996), „Wyprawa
pod podszewkę Alp”.
Kilkanaście kilometrów od Nowego
Targu (woj. małopolskie), w miejscowości Nowa Biała, Krempachy dwie wapienne
skałki: Obłazowa (50 m wysokości względnej) i Kramnica (68 m wysokości
względnej) wraz z przełomem górskiej rzeki Białki przez pieniński pas skałkowy,
kilkukrotnie przyciągnęły ekipy filmowe. Ta atrakcja geoturystyczną
rozpoznawalna jest w szczególności w serialu i filmie „Janosik” (1974),
„Trzecia granica” (1975) oraz filmie biograficznym o polskim papieżu „Karol –
człowiek, który został papieżem” (2005).
Wspomniane skałki budują utwory
wapienne środkowej i górnej jury, które należą do sukcesji czorsztyńskiej
pienińskiego pasa skałkowego. Powstały one w płytkim, ciepłym morzu w warunkach
środowiska sprzyjających rozwojowi bogatego życia, dlatego mówimy o licznym
występowaniu liliowców, amonitów, ramienionogów, małży, ślimaków, belemnitów,
wymoczek i innych w opisywanych skałkach. Liczne koryta rzeki Białki, okresowo
migrujące, wypełnione są otoczkami, w szczególności jasnoszarymi granitami
tatrzańskimi. W miejscu tym utworzono rezerwat, chroniący obszar o niezwykle wysokich
walorach geologicznych, ale także przyrodniczych i krajobrazowych oraz
stanowisko archeologiczne europejskiej rangi znajdujące się w 9-metrowej
długości jaskini w skałce Obłazowa (ślady prehistorycznego osadnictwa
neanderstalskiego sprzed 50 tysięcy lat, miejsce znalezienia najstarszego
bumerangu świata i najstarszej kości ludzkiej z terenu Polski). Rezerwat
rokrocznie odwiedzają entuzjaści wspinaczki skałkowej, wycieczki szkolne i
uniwersyteckie oraz wczasowicze.
Z kolei malownicza Dolina Prądnika wraz z Ojcowem i Pieskową Skałą w Ojcowskim
Parku Narodowym, była plenerem do scen polskich filmów i seriali „Ogniem i
mieczem” (1999) (przy jaskini Krowiej w pobliżu Krakowskiej Bramy, w wąwozie
Ciasne Skałki, w jaskini Nietoperzowej), „Pan Wołodyjowski” (1969),
„Potop” (1974), „Janosik” (1973), „Stawka większa niż życie” (1967), „Podróż za
jeden uśmiech” (1971). Oprócz zamkowego wnętrza i dziedzińca w Pieskowej Skale
filmowcy ukazali także piękno walorów geologicznych regionu.
Inne walory geologiczne, te
spotykane na Pojezierzu Mazurskim
będącym obszarem ukształtowanym przez ostatnie zlodowacenie
północno-europejskie (około 13-11000 lat temu) stanowią cel romantycznych
wypadów we dwoje w filmach „Och Karol” (1985), „Opowieść Harleya” (1985),
„Ruchome piaski” (1968) czy malownicze tło fabuły seriali „Dorastanie” (1987),
„Szaleństwo Majki Skowron” (1976), „Przystań” (2009), „Dlaczego nie!” (2007) i innych.
Wyraziste widoki jezior występują także w filmowych dziełach „Żywot Mateusza”
(1967), „Nóż w wodzie” (1961), a także nowej produkcji „Mój rower” (2012) itd[12].
Krajobraz pojezierny północnych i północno-wschodni regionów Polski jest młody
w aspekcie geologicznym, a także relatywnie naturalny[13]. Wymienione
filmy kreują tą polską krainę jezior jako miejsce pełne urokliwych krajobrazów,
niezwykłej przyrody, „raju na ziemi”. Mazury pokazywane są często w ujęciu
folderowo-wakacyjnym[14].
Wyżej wymienione oraz pozostałe
polskie filmy, w których ukazano walory geologiczne przedstawiono w poniższej
Tabeli 2.
|
Film lub serial
|
Rok produkcji
|
Miejsce przedstawiające walory
geologiczne Polski
|
|
Cisza nad
rozlewiskiem
|
2014
|
Pojezierze Mazurskie
|
|
Mój rower
|
2012
|
Pojezierze Mazurskie
|
|
Nad rozlewiskiem
|
2012
|
Pojezierze Mazurskie
|
|
Młyn i Krzyż
|
2011
|
Jura Krakowsko-Częstochowska
|
|
Życie nad rozlewiskiem
|
2011
|
Pojezierze Mazurskie
|
|
Ratownicy
|
2010
|
Tatry
|
|
Szpilki na Giewoncie
|
2010
|
Dolina Strążyska
|
|
Miłość nad rozlewiskiem
|
2010
|
Pojezierze Mazurskie
|
|
Naznaczony
|
2010
|
Klif w Babich Dołach (Gdynia)
|
|
Essential Killing
|
2010
|
Pieniny
|
|
Przystań
|
2009
|
Pojezierze Mazurskie
|
|
Janosik - prawdziwa historia
|
2009
|
Dolina Chochołowska
|
|
Dom nad rozlewiskiem
|
2009
|
Pojezierze Mazurskie
|
|
Opowieści z Narnii: Książe Kaspian
|
2008
|
Błędne Skały w Górach Stołowych,
Wodospad Kamieńczyka w Karkonoszach
|
|
Dlaczego nie!
|
2007
|
Pojezierze Mazurskie
|
|
Fanaa
|
2006
|
Dolina Chochołowska
|
|
Opowieści z Narni: Lew, czarownica i stara szafa
|
2005
|
Błędne Skały w Górach Stołowych,
Wodospad Kamieńczyka w Karkonoszach
|
|
Karol – człowiek, który został papieżem
|
2005
|
Skałki Obłazowa i Kramnica, przełom
rzeki Białki
|
|
Kryminalni
|
2004
|
Klif w Babich Dołach (Gdynia)
|
|
Zemsta
|
2002
|
Zamek Ogrodzieniec w Jurze
Krakowsko-Częstochowskiej
|
|
Wiedźmin
|
2001
|
Góry Świętokrzyskie, Karkonosze,
kamieniołom Kadzielnia w Kielcach
|
|
Ogniem i mieczem
|
1999
|
Dolina Prądnika przy jaskini
Krowiej w pobliżu Krakowskiej Bramy,jaskinia Nietoperzowa, jaskinia
Jerzmanowicka, wąwóz dochodzący do jaskini, kamieniołom Zakrzówek w Krakowie
|
|
Demony wojny według Goi
|
1998
|
Jura Krakowsko-Częstochowska,
Dolina Kobylańska
|
|
Szamanka
|
1996
|
Jura Krakowsko-Częstochowska
|
|
Legenda o Świętym Mikołaju
|
1995
|
Jaskinia Jerzmanowicka
|
|
Dwa światy
|
1995
|
Zamek Ogrodzieniec w Jurze
Krakowsko-Częstochowskiej
|
|
Legenda Tatr
|
1994
|
Dolina Chochołowska
|
|
Faustyna
|
1994
|
Dolina Bugu w okolicach Drohiczyna
|
|
Lista Schindlera
|
1993
|
Kamieniołom Liban w Krakowie
|
|
Pierścionek z orłem w koronie
|
1992
|
Dolina Bugu w okolicach Drohiczyna
|
|
Superwizja
|
1990
|
Klif w Babich Dołach (Gdynia)
|
|
Wyprawa pod podszewkę Alp
|
1987
|
Jura Krakowsko-Częstochowska
|
|
Dorastanie
|
1987
|
Pojezierze Mazurskie
|
|
Na srebrnym globie
|
1987
|
Klif w Babich Dołach (Gdynia)
|
|
Biały smok
|
1986
|
Wodospad Wilczki
|
|
Nad Niemnem
|
1986
|
Dolina Bugu w okolicach Drohiczyna
i Białej Podlaskiej
|
|
Pierścień i róża
|
1986
|
Dolina Prądnika
|
|
Przyjaciel wesołego diabła
|
1986
|
Błędne Skały w Górach Stołowych
|
|
Och Karol
|
1985
|
Pojezierze Mazurskie
|
|
Opowieść Harleya
|
1985
|
Pojezierze Mazurskie
|
|
Kronika wypadków miłosnych
|
1985
|
Dolina Bugu w okolicach Drohiczyna
|
|
Rycerze i rabusie
|
1984
|
Powulkaniczne wzgórze z zamkiem
Tenczyn w Rudnie
|
|
Seksmisja
|
1983
|
Kopalnia Soli w Wieliczce
|
|
Polonia Restituta
|
1980
|
Jura Krakowsko-Częstochowska
|
|
Rycerz
|
1980
|
Zamek Ogrodzieniec w Jurze
Krakowsko-Częstochowskiej
|
|
Gazda z diablej
|
1979
|
Wodospad Wilczki
|
|
Panny z Wilka
|
1979
|
Dolina Bugu w okolicach Drohiczyna
|
|
Szaleństwo Majki Skowron
|
1976
|
Pojezierze Mazurskie
|
|
Trzecia granica
|
1975
|
Skałki Obłazowa i Kramnica, przełom
rzeki Białki, Dolina Strążyska
|
|
Janosik
|
1974
|
Skałki Obłazowa i Kramnica, przełom
rzeki Białki, Dolina Prądnika, Dolina Chochołowska, zamek Ogrodzieniec w Jurze
Krakowsko-Częstochowskiej
|
|
Potop
|
1974
|
Dolina Prądnika, Dolina
Chochołowska, Dolina Strążyska
|
|
Czarne chmury
|
1973
|
Jura Krakowsko-Częstochowska,
powulkaniczne wzgórze z zamkiem Tenczyn w Rudnie
|
|
Sanatorium pod Klepsydrą
|
1973
|
Dolina Bugu w okolicach Drohiczyna
|
|
Podróż za jeden uśmiech
|
1971
|
Dolina Prądnika
|
|
Pan Wołodyjowski
|
1969
|
Dolina Prądnika
|
|
Hrabina Cosel
|
1968
|
Jura Krakowsko-Częstochowska
|
|
Ruchome piaski
|
1968
|
Pojezierze Mazurskie
|
|
Stawka większa niż życie
|
1967
|
Dolina Prądnika
|
|
Żywot Mateusza
|
1967
|
Pojezierze Mazurskie
|
|
Sami swoi
|
1967
|
Kamieniołom granitu w
Sobótce-Strzeblowie
|
|
Czterej pancerni i pies
|
1966
|
Wodospad Wilczki, klif w Babich
Dołach (Gdynia)
|
|
Rękopis znaleziony w Saragossie
|
1964
|
Jura Krakowsko-Częstochowska
|
|
Nóż w wodzie
|
1961
|
Pojezierze Mazurskie
|
|
Baza ludzi umarłych
|
1958
|
Barani Wąwóz w Bielicach, Góry
Bialskie w Kotlinie Kłodzkiej
|
Tabela 2. Filmy i seriale przedstawiające walory geologiczne Polski.
Opracowanie własne na podstawie Szymański (2010) i inni.
[1]Wojewoda
J., 2011. Geoatrakcje Gór Stołowych -
przewodnik geologiczny po Parku Narodowym Gór Stołowych. Wyd. Park Narodowy
Gór Stołowych, Wrocław.
[2]Walczak
W., 1951. Ziemia Kłodzka: Kotlina Kłodzka
i góry przyległe. Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, Warszawa.
[3]Krajewski
J., 2010. Piaskowcowa czasoprzeszeń[W:]Sudety
9/114.
[4]Walczak
W., 1961. Ziemia Kłodzka: monografia
krajoznawcza. Wyd. „Sport i Turystyka”, Warszawa.
[5]Mastej,
W., Bartuś, T., 2012. Błędne Skały. The Errant Rocks. [W:] Słomka, T. (Red.), Katalog obiektów geoturystycznych w obrębie
pomników i rezerwatów przyrody nieożywionej. Wyd. AGH Akademia
Górniczo-Hutnicza Wydział Geologii Geofizyki i Ochrony Środowiska Katedra
Geologii Ogólnej i Geoturystyki, Kraków.
[6]
Knapik R., Migoń P., Szuszkiewicz A., Aleksandrowski P., 2011. Geopark
Karkonosze – georóżnorodność i geoturystyka. Przegląd Geologiczny, vol. 59, nr 4.
[7]Szymański
M., 2010. Polska na filmowo. Wyd. MJ
Media Szymański i Glapiak, Poznań.
[8]
Bartuś T., 2012. Wodospad Wilczki. [W:] Słomka, T. (Red.), Katalog obiektów geoturystycznych w obrębie pomników i rezerwatów
przyrody nieożywionej. Wyd. AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków.
[9]Szymański
M., 2010. Polska na filmowo. Wyd. MJ
Media Szymański i Glapiak, Poznań.
[10]
Golonka J., Słomka T., 2012. Rozmieszczenie rezerwatów i pomników przyrody
nieożywionej na tle budowy geologicznej Polski. [w:] Słomka T. (red). Katalog obiektów geoturystycznych w obrębie
pomników i rezerwatów przyrody nieożywionej. AGH Akademia
Górniczo-Hutnicza, Kraków.
[11]Zelga-Szmidla
A., Gurgul E., 2007. Speleologia na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Prace Naukowe Akademii im. Długosza z.
VII, Częstochowa.
[12]
Marczak M., 2012. Obraz Warmii i Mazur w polskim filmie fabularnym i serialu. Rekonesans.Media – Kultura – Komunikacja
Społeczna Nr 8.
[13]Hillbricht-Ilkowska
A., 2005. Ochrona jezior i krajobrazu
pojeziernego – problemy, procesy, perspektywy. Kosmos, Problemy Nauk Biologicznych, Polskie Towarzystwo
Przyrodników im. Kopernika, Tom 54, Nr 2-3 (267-268).
[14]Marczak
M., 2012. Obraz Warmii i Mazur w polskim filmie fabularnym i serialu. Rekonesans.Media – Kultura – Komunikacja
Społeczna Nr 8.