Przejdź do głównej zawartości

5.1. Charakterystyka geologiczna wybranych plenerów filmowych


Jednym z najpopularniejszych przykładów przytaczanych w piśmiennictwie dotyczącym turystyki filmowej jest Nowa Zelandia (Figura 3.), gdzie kręcono słynne filmy „Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia” (2001), „Władca Pierścieni: Dwie wieże” (2002), „Władca Pierścieni: Powrót króla”(2003), Hobbit (2012, 2013, 2014). Istnieje wiele czynników decydujących o doborze miejsca do realizacji zdjęć Tolkienowskiej trylogii. Jednym z nich jest wysoki walor przyrody nieożywionej regionu. Nowa Zelandia, ze względu na swoje specyficzne położenie geograficzne, obfituje m.in.: w gorące źródła i gejzery, aktywne wulkany, ośnieżone skaliste szczyty gór, polodowcowe jeziora, przejrzyste rzeki i potoki, a także łagodnie pofalowane zielone pagórki czy szerokie piaszczyste plaże.Na niewielkiej przestrzeni można tam obserwować efekty różnych procesów geologicznych i geomorfologicznych, a uprawianiu turystyki sprzyja bardzo dobrze rozwinięta infrastruktura turystyczna[1].
            Skrajne zróżnicowanie Wyspy Północnej i Wyspy Południowej Nowej Zelandii pozwoliło ekipie filmowej na stworzenie „kraju Hobbitów”[2]. Wyspa Południowa to w przeważającej części krajobraz górzysty, z najwyższymi pasmami archipelagu – Alpami Południowymi, zwanymi inaczej Alpami Nowozelandzkimi, których najwyższym szczytem jest Góra Cooka. Szczyt ten znajduje się w Parku Narodowym Mount Cook, którego motyw był przedstawiany wielokrotnie w ekranizacji jako pasmo górskie rozległych Gór Mglistych. Powstanie potężnego łańcucha górskiego Alp Południowych to efekt położenia w strefie subdukcji dwóch płyt – płyta pacyficzna nasuwa się na płytę indo-autralijską z prędkością ok. 30-40 mm rocznie, jednocześnie przesuwając się względem siebie (pierwsza na południe, druga na północ) wzdłuż Uskoku Alpejskiego w tempie około 20-30 mm na rok[3]. Strefa ta, położona na zachodzie wyspy, jest wyraźnie widoczna w rzeźbie terenu i odpowiada za asymetrię nachylenia stoków, gdzie strome z urwistymi ścianami skalnymi kontrastują z niemal płaskim wybrzeżem. Trwająca kolizja płyt skutkuje ciągłym wypiętrzaniem masywu z prędkością ok. 10-20 mm rocznie. Na większości stoków widoczne jest działanie procesów erozyjnych i denudacyjnych. Mało odporne na procesy niszczące skały osadowe, kontakty skał o różnej przepuszczalności oraz silnie spękane skały metamorficzne przyczyniają się do powszechności ruchów masowych. Katastrofalnym przykładem jest zejście potężnej lawiny w 1991 roku z najwyższego szczytu Nowej Zelandii, która obniżyła o 10 metrów wysokość góry do 3754 m n.p.m.[4].
            Na Wyspie Południowej znajduje się też szereg jezior polodowcowych, które odegrały ważną rolę w tworzeniu scenerii filmowych. Jednym z nich jest jezioro Pukaki, leżące u podnóży Góry Cooka, na którym filmowcy umieścili miasto Esgaroth, które zostało uwiecznione w dwóch ostatnich częściach „Hobbita”. Ponadto na wyspie zlokalizowany jest Park Narodowy Fiordland, który skupia niezwykle interesujące formy przyrodnicze, przyciągając tym samym ekipy filmowe. Ten największy park narodowy kraju i jeden z największych tego typu na świecie to spektakularny przykład plejstoceńskiej rzeźby polodowcowej, stanowiący dawne doliny rzeczne wyerodowane w prekambryjskich i staropaleozoicznych granitach i gnejsach i poszerzone oraz przemodelowane przez lodowce[5]. Ta Kraina Fiordów, chętnie wybierana jest przez filmowców, gdyż nie wymaga tworzenia dodatkowych, sztucznych scenerii i efektów specjalnych, by tworzyć spektakularną scenerię. Park Narodowy Fiordland pojawia się wielokrotnie na klatkach trylogii i „Hobbita”, m.in. w ucieczce bohaterów na wielkich ptakach przez niebezpiecznymi orkami[6]. Nowa Zelandia oferuje znacznie więcej atrakcji geoturystycznych, poza wymienionymi powyżej, które stały się plenerem filmowym.
            Zdecydowanie inną, pod względem geologicznym, atrakcją geoturystyczną jest tunezyjska część pustyni Sahara, która była miejscem akcji filmów „Gwiezdne wojny”, jako fikcyjna, pustynna planeta Tatooine[7]. Sahara, największa pustynia na kuli ziemskiej, należy do gorących pustyń zwrotnikowych pasa tropikalnego północnej półkuli. Zajmuje ona krystaliczną platformę afrykańską, zbudowaną z gnejsów i granitów wieku prekambryjskiego i paleozoicznego, które odsłaniają się na powierzchni w masywach górskich Ahaggar i Tibesti, jednak w przeważającym obszarze pustyni skały te są przykryte poziomo ułożonymi młodszymi skałami z okresu paleozoik-kenozoik. Zróżnicowanie rzeźby na Saharze powoduje występowanie wszystkich typów pustyń: hamad skalistych, hamad gruzowych, żwirowych reg, piaszczyto-żwirowych serirów, piaszczystych erg i sołonczakowych sebków[8]. Szereg abiotycznych elementów kształtowanych od tysięcy lat w pustynnych warunkach był przedstawiany w filmach „Gwiezdne wojny”.
Pomimo niegościnnego krajobrazu pustynnego dla turystów istnieją miejsca, które zarówno turyści filmowi i geoturyści mogą odwiedzić. Jednym z nich jest hotel Sidi Driss w miejscowości Matmata w Tunezji znany jako „Star Wars Hotel”, którego wystrój posłużył jako scenografia do kilku scen filmu. Miejsce to obejmuje pięć wydrążonych w piaskowcu dziedzińców, pomiędzy którymi biegną podziemne tunele[9]. Inną geoturystyczną atrakcją Tunezji, będącą zarazem plenerem dlafilmu „Star Wars” jest słone jezioro Wielki Szott (Szatt al-Dżarid; Chott El Jerid). W plejstocenie i holocenie jezioro to, jak i inne słone jeziora (szotty) Sahary, miały połączenie z Morzem Śródziemnym i zajmowały znacznie większą powierzchnię, niż obecnie. Woda w nich zgromadzona wyparowała wraz z osuszaniem klimatu, tworząc największe złoża soli w Afryce. Latem są to wyschłe powierzchnie, zimą wypełniają się wodą okresowych słonych jezior[10]. Kolejnymi przykładami są wydma „Le Grande Dunes” oraz skała przypominająca kształtem szyję wielbłąda - Oung Jmel[11].
            Stany Zjednoczone, uznawane za miejsce wyjątkowo sprzyjające uprawianiu geoturystyki ze względu na dużą różnorodność pod względem geologicznym oraz kraj wiodący prym w produkcjach filmowych, ma do zaoferowania wiele atrakcje geoturystycznych z filmowych scen. Jedną z nich jest chroniony prawnie obszar Chimney Rock State Park w Karolinie Północnej, USA, który ukazan­­y był w filmach takich jak: „Ostatni Mohikanin” (1992), „Podpalaczka” (1984), „Samotny łowca” (1984) czy „Dirty Dancing” (1987)[12]. Park oferuje zwiedzającym możliwość oglądania tektonicznych deformacji skalnych,fałdów, uskoków oraz ogromnych monolitów. Skała Chimney Rock, symbol parku i ikona stanu Karolina Północna, to granitowy monolit o wysokości 96 m, aminerały ją budujące są widoczne i rozpoznawalne bez specjalistycznego sprzętu[13].
            Bardziej popularną lokacją filmów w atrakcjach geoturystycznych zdaje się być stan Utah z Doliną Pomników (ang. Monument Valley). Wznosząca się na wysokości prawie 1700 m n.p.m. Monument Valley (Figura 4.) to płaskowyż, na którym rozsiane są ostańce skalne z czerwonego piaskowca, których wysokość dochodzi do 300 m. Pod koniec permu obszar ten pokryty był płytkim morzem tropikalnym. Piaskowce i łupki tworzące formację Cultera osadzone około 250 mln lat temu, podczas orogenezy Laramijskiej i Sever w okresie środkowej kredy-środkowego paleogenu) uległy gwałtownym wypiętrzeniem. Wyniesione i sfałdowane skały ulegały erozji, doprowadzając do obecnego wyglądu[14] chętnie wykorzystywanego w kinowych produkcjach tj. „Need for Speed” (2014), „Transformers: Wiek zagłady” (2014), “Jeździec znikąd” (2013), “1000 lat po Ziemi” (2013), „John Carter” (2012), „Spluwy, dziewczyny i poker” (2011) oraz wiele innych, także z lat 1949, 1950, głównie westernów[15].
            Na oddzielne potraktowanie zasługuje film „127 godzin” (2010), kręcony w regionie Monument Valley, ale także w Parku Narodowym Canyonlands, Utah. Widzów zachwycają kaniony rzek Kolorado i Green, formy erozji wstecznej, mosty skalne, meandry - „gęsie szyje”. Canyonlands National Park położony w centrum Wyżyny Kolorado jest bardzo rozległy. „(…)W jego obrębie wyróżniono kilka rejonów cechujących się swoistą rzeźbą, jak np. Needles (Iglice), wyerodowane w permskich piaskowcach Cedar Mesa (formacja Culter) czy Maze, trudno dostępny obszar zawierający między innymi sieć piaskowcowych labiryntów(…) Cele, jakie stawiane są przed geoturystyką są doskonale realizowane na opisywanych obszarach chronionych(…).[16]
            Chiny to kraj wiodący w ilości światowych geoparków, które są niewątpliwie atrakcją geoturystyczną. Głównym celem tworzenia geoparków jest promocja geologii, a dokładniej dziedzictwa geologicznego, które po uprzednim zabezpieczeniu i zagospodarowaniu turystycznym, może być udostępnione do zwiedzania.Są to obszary, spełniające poniższe kryteria m.in.: szczególne nagromadzenie na niewielkiej powierzchni stanowisk geologicznych (geotopy) ilustrujących specyfikę rzadkiego fenomenu geologicznego; istnienie dziedzictwa kulturowego i bogactwa przyrody ożywionej, mającego wyraźny związek z geologicznym wykształceniem obszaru, czy istnienie dziedzictwa kulturowego i bogactwa przyrody ożywionej, mającego wyraźny związek z geologicznym wykształceniem obszaru[17]. Filmowcy inspirowali się wielokrotnie przyrodą nieożywioną chińskich geoparków. Przykładem jest Zhangjiajie Sandstone Peak Forest Geopark, wpisany w 2004 roku do światowej sieci geoparków UNESCO Global Geopark, który był podstawą do stworzenia świata Pandoraw filmie „Avatar” (2009) w reż. Jamesa Camerona. Krajobraz geoparku (Figura 5.) jest zdominowany przez ponad 3000 szczytów, kolumn, bram oraz mostów skalnych wyerodowanych w piaskowcu.Ponad 1000 z nich osiąga wysokość 200 metrów. Geopark jest także pełen jaskiń i wodospadów. Ukształtowanie terenu uznaje się za unikalne na skalę światową, a zostało uformowane dzięki tektonice, neotektonice oraz zewnętrznym procesom niszczącym, trwającym do dziś[18].
            Ekipy filmowe odnalazły także miejsca plenerowe w atrakcjach geoturystycznych Ameryki Południowej. Film „Turistas” (2006) realizowano w brazylijskim parku narodowym Chapada Diamantina w regionie Bahia. Georóżnorodność parku obejmuje skały osadowe i metamorficzne z okresu proterozoiku oraz płaskowyż krasowy podlegający krasowieniu. Ponadto region ten jest ważny ze względu na informacje o historii geologicznej Ziemi, dzięki czemu pojawiają się propozycje utworzenia tam geoparku[19].
            Antarktyda, uważana za kontynent nauki i turystyki, krainę wiecznego lodu i mrozu, to idealne miejsce by geoturyści poznali zagadnienia związane z lodowcami szelfowymi czy podlodowymi jeziorami. Lądolód o grubości dochodzącej do 4,8 km pokrywa niemal w całości Antarktydę. Liczba turystów odwiedzających kontynent liczona w dziesiątkach tysięcy spowodowana może być nie tylko zainteresowaniem turystyką polarną[20], ale także turystyką filmową. Nakręcono bowiem wiele filmów, które opowiadają o zdarzeniach na Antarktydzie, jak np. „Coś” (2011) w reż. Matthijs van Heijningen Jr. lub „Przygoda na Antarktydzie” (2006, reż. Frank Marshall), pomimo że prawdziwymi lokacjami filmów była Canada, Norwegia czy Grenlandia. Istnieją jednak filmy stworzone całkowicie na opisywanym kontynencie. Horror „South of Sanity” (2012) to pierwszy pełnometrażowy fikcyjny film nakręcony na Antarktydzie.
Powyższe przykłady potwierdzają, że wysoka georóżnorodność terenów na całym świecie ciekawi filmowców, którzy decydują się w atrakcyjnych geologicznie miejscach realizować produkcje kinowe. Na każdym kontynencie, gdzieobiekty geologiczne zostały przedstawiane w filmach oraz gdzie istnieje potencjał geoturystyczny, czyli „(…)ogół cech o znaczeniu turystycznym, jakie stwarzają możliwość przystosowania obiektu geologicznego do działalności turystycznej(…)[21]” staje się obiektem zainteresowań turystyki filmowej.


[1] Latocha A., 2006. Atrakcje geoturystyczne Nowej Zelandii. Geoturystyka 3(6): 3-14.
[2]Sibley B., 2001. Władca Pierścieni. Jak powstała filmowa trylogia, Amber, Warszawa, s. 33.
[3] Coates, G., 2002. The Rise and Fall of the Southern Alps. Canterbury University Press, Christchurch.
[4]Latocha A., 2006. Atrakcje geoturystyczne Nowej Zelandii. Geoturystyka 3(6): 3-14.
[5] Latocha A., 2006. Atrakcje geoturystyczne Nowej Zelandii. Geoturystyka 3(6): 3-14.
[6]http://www.newzealand.com/int/feature/the-hobbit-trilogy-filming-locations (dostęp 11.02.2016r.)
[7]Roesch S., 2009. The Experiences of Film Location Tourists. Wyd. Aspect of Tourism. Channel View Publications, WielkaBrytania.
[8]Izamiłow B. 2009. Krajobraz Sahary [w:] Górka Z., Więcław-Michniewska J. (red.), Badania i podróże krakowskich geografów. Tom IV, Polskie Towarzystwo Geograficzne Oddział w Krakowie, Kraków.
[9]http://starwars.wikia.com/wiki/H%C3%B4tel_Sidi_Driss (dostęp 12.02.2016r.)
[10]Izamiłow B. 2009. Krajobraz Sahary [w:] Górka Z., Więcław-Michniewska J. (red.), Badania i podróże krakowskich geografów. Tom IV, Polskie Towarzystwo Geograficzne Oddział w Krakowie, Kraków.
[11]Walters B., 2011. Stars of the desert. A jurney across the dunes of Tunisia to discover lost “Tatooine”. Wyd. Set of Drivters. Santa Monika, Kalifornia, USA.
[12] http://www.chimneyrockpark.com/park/filmlocations/ (dostęp 13.02.2016r.)
[13]Stewart K., Robertson M., 2007. Exploring the Geology of the Carolinas: A Field Guide to Favorite Places from Chimney Rock to Charleston. Wyd. A Southern Gateways Guide, USA.
[14] http://www.laurazja.pl/perma/haslo.Monument_Valley_%28Dolina_Pomnikowa%29.983.html/ll/M (dostęp 13.02.2016r.)
[15]http://www.discovermoab.com/movie.htm (dostęp 13.02.2016r.)
[16]Papińska E., Białkowska-Jelińska E., 2010. Walory krajobrazowe determinantą rozwoju geoturystyki na przykładzie stanu Utah (Ameryka Północna). Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego Nr 14, Sosnowiec.
[17] Kondej P., 2011. Geopark Krajowy – kluczem do sukcesu geoturystyki, Przegląd Geologiczny, vol. 59, nr 4.
[18]http://www.globalgeopark.org/aboutggn/list/china/6421.htm (dostęp 14.02.2016r.)
[19] Pereira R., 2010. Geoconservação e desenvolvimentosustentávelnaChapadaDiamantina (Bahia - Brasil), Universidade do Minho.
[20] Szeligiewicz W., 2006. Ekosystem Antarktydy–cel egzotycznych wypraw turystycznych. Turystyka i rekreacja Tom 2. Warszawa.
[21]http://www.mos.gov.pl/drukuj/12916_podstawowe_pojecia_z_zakresu_geoturystyki.html (dostęp: 16.02.2016r.)