Jednym z najpopularniejszych przykładów
przytaczanych w piśmiennictwie dotyczącym turystyki filmowej jest Nowa Zelandia
(Figura 3.), gdzie kręcono słynne filmy „Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia”
(2001), „Władca Pierścieni: Dwie wieże” (2002), „Władca Pierścieni: Powrót
króla”(2003), Hobbit (2012,
2013, 2014). Istnieje wiele czynników decydujących o doborze miejsca do
realizacji zdjęć Tolkienowskiej trylogii. Jednym z nich jest wysoki walor
przyrody nieożywionej regionu. Nowa Zelandia, ze względu na swoje specyficzne
położenie geograficzne, obfituje m.in.: w gorące źródła i gejzery, aktywne
wulkany, ośnieżone skaliste szczyty gór, polodowcowe jeziora, przejrzyste rzeki
i potoki, a także łagodnie pofalowane zielone pagórki czy szerokie
piaszczyste plaże.Na niewielkiej przestrzeni można tam obserwować efekty różnych
procesów geologicznych i geomorfologicznych, a uprawianiu turystyki
sprzyja bardzo dobrze rozwinięta infrastruktura turystyczna[1].
Skrajne
zróżnicowanie Wyspy Północnej i Wyspy Południowej Nowej Zelandii pozwoliło
ekipie filmowej na stworzenie „kraju Hobbitów”[2].
Wyspa Południowa to w przeważającej części krajobraz górzysty, z
najwyższymi pasmami archipelagu – Alpami Południowymi, zwanymi inaczej Alpami
Nowozelandzkimi, których najwyższym szczytem jest Góra Cooka. Szczyt ten
znajduje się w Parku Narodowym Mount Cook, którego motyw był przedstawiany
wielokrotnie w ekranizacji jako pasmo górskie rozległych Gór Mglistych. Powstanie
potężnego łańcucha górskiego Alp Południowych to efekt położenia w strefie
subdukcji dwóch płyt – płyta pacyficzna nasuwa się na płytę indo-autralijską z
prędkością ok. 30-40 mm rocznie, jednocześnie przesuwając się względem
siebie (pierwsza na południe, druga na północ) wzdłuż Uskoku Alpejskiego w
tempie około 20-30 mm na rok[3]. Strefa
ta, położona na zachodzie wyspy, jest wyraźnie widoczna w rzeźbie terenu i
odpowiada za asymetrię nachylenia stoków, gdzie strome z urwistymi ścianami
skalnymi kontrastują z niemal płaskim wybrzeżem. Trwająca kolizja płyt skutkuje
ciągłym wypiętrzaniem masywu z prędkością ok. 10-20 mm rocznie. Na
większości stoków widoczne jest działanie procesów erozyjnych i denudacyjnych. Mało
odporne na procesy niszczące skały osadowe, kontakty skał o różnej
przepuszczalności oraz silnie spękane skały metamorficzne przyczyniają się do
powszechności ruchów masowych. Katastrofalnym przykładem jest zejście potężnej
lawiny w 1991 roku z najwyższego szczytu Nowej Zelandii, która obniżyła o
10 metrów wysokość góry do 3754 m n.p.m.[4].
Na
Wyspie Południowej znajduje się też szereg jezior polodowcowych, które odegrały
ważną rolę w tworzeniu scenerii filmowych. Jednym z nich jest jezioro Pukaki, leżące
u podnóży Góry Cooka, na którym filmowcy umieścili miasto Esgaroth, które
zostało uwiecznione w dwóch ostatnich częściach „Hobbita”. Ponadto na wyspie
zlokalizowany jest Park Narodowy Fiordland, który skupia niezwykle interesujące
formy przyrodnicze, przyciągając tym samym ekipy filmowe. Ten największy park
narodowy kraju i jeden z największych tego typu na świecie to
spektakularny przykład plejstoceńskiej rzeźby polodowcowej, stanowiący dawne
doliny rzeczne wyerodowane w prekambryjskich i staropaleozoicznych
granitach i gnejsach i poszerzone oraz przemodelowane przez lodowce[5]. Ta
Kraina Fiordów, chętnie wybierana jest przez filmowców, gdyż nie wymaga
tworzenia dodatkowych, sztucznych scenerii i efektów specjalnych, by tworzyć
spektakularną scenerię. Park Narodowy Fiordland pojawia się wielokrotnie na
klatkach trylogii i „Hobbita”, m.in. w ucieczce bohaterów na wielkich ptakach
przez niebezpiecznymi orkami[6]. Nowa
Zelandia oferuje znacznie więcej atrakcji geoturystycznych, poza wymienionymi
powyżej, które stały się plenerem filmowym.
Zdecydowanie
inną, pod względem geologicznym, atrakcją geoturystyczną jest tunezyjska część
pustyni Sahara, która była miejscem akcji filmów „Gwiezdne wojny”, jako
fikcyjna, pustynna planeta Tatooine[7].
Sahara, największa pustynia na kuli ziemskiej, należy do gorących pustyń
zwrotnikowych pasa tropikalnego północnej półkuli. Zajmuje ona krystaliczną
platformę afrykańską, zbudowaną z gnejsów i granitów wieku prekambryjskiego
i paleozoicznego, które odsłaniają się na powierzchni w masywach górskich
Ahaggar i Tibesti, jednak w przeważającym obszarze pustyni skały te są
przykryte poziomo ułożonymi młodszymi skałami z okresu paleozoik-kenozoik.
Zróżnicowanie rzeźby na Saharze powoduje występowanie wszystkich typów pustyń:
hamad skalistych, hamad gruzowych, żwirowych reg, piaszczyto-żwirowych serirów,
piaszczystych erg i sołonczakowych sebków[8].
Szereg abiotycznych elementów kształtowanych od tysięcy lat w pustynnych
warunkach był przedstawiany w filmach „Gwiezdne wojny”.
Pomimo niegościnnego krajobrazu pustynnego dla turystów istnieją miejsca,
które zarówno turyści filmowi i geoturyści mogą odwiedzić. Jednym z nich jest hotel
Sidi Driss w miejscowości Matmata w Tunezji znany jako „Star Wars Hotel”,
którego wystrój posłużył jako scenografia do kilku scen filmu. Miejsce to obejmuje
pięć wydrążonych w piaskowcu dziedzińców, pomiędzy którymi biegną podziemne
tunele[9].
Inną geoturystyczną atrakcją Tunezji, będącą zarazem plenerem dlafilmu „Star
Wars” jest słone jezioro Wielki Szott (Szatt al-Dżarid; Chott El Jerid). W
plejstocenie i holocenie jezioro to, jak i inne słone jeziora (szotty) Sahary,
miały połączenie z Morzem Śródziemnym i zajmowały znacznie większą
powierzchnię, niż obecnie. Woda w nich zgromadzona wyparowała wraz z osuszaniem
klimatu, tworząc największe złoża soli w Afryce. Latem są to wyschłe
powierzchnie, zimą wypełniają się wodą okresowych słonych jezior[10].
Kolejnymi przykładami są wydma „Le Grande Dunes” oraz skała przypominająca
kształtem szyję wielbłąda - Oung Jmel[11].
Stany Zjednoczone, uznawane za
miejsce wyjątkowo sprzyjające uprawianiu geoturystyki ze względu na dużą
różnorodność pod względem geologicznym oraz kraj wiodący prym w produkcjach
filmowych, ma do zaoferowania wiele atrakcje geoturystycznych z filmowych
scen. Jedną z nich jest chroniony prawnie obszar Chimney Rock State Park
w Karolinie Północnej, USA, który ukazany był w filmach takich jak: „Ostatni
Mohikanin” (1992), „Podpalaczka” (1984), „Samotny łowca” (1984) czy „Dirty
Dancing” (1987)[12].
Park oferuje zwiedzającym możliwość oglądania tektonicznych deformacji skalnych,fałdów,
uskoków oraz ogromnych monolitów. Skała Chimney Rock, symbol parku i ikona
stanu Karolina Północna, to granitowy monolit o wysokości 96 m, aminerały ją
budujące są widoczne i rozpoznawalne bez specjalistycznego sprzętu[13].
Bardziej popularną lokacją filmów w
atrakcjach geoturystycznych zdaje się być stan Utah z Doliną Pomników (ang.
Monument Valley). Wznosząca się na wysokości prawie 1700 m n.p.m. Monument
Valley (Figura 4.) to płaskowyż, na którym rozsiane są ostańce skalne z czerwonego
piaskowca, których wysokość dochodzi do 300 m. Pod koniec permu obszar ten
pokryty był płytkim morzem tropikalnym. Piaskowce i łupki tworzące formację
Cultera osadzone około 250 mln lat temu, podczas orogenezy Laramijskiej i Sever
w okresie środkowej kredy-środkowego paleogenu) uległy gwałtownym wypiętrzeniem.
Wyniesione i sfałdowane skały ulegały erozji, doprowadzając do obecnego wyglądu[14]
chętnie wykorzystywanego w kinowych produkcjach tj. „Need for Speed” (2014),
„Transformers: Wiek zagłady” (2014), “Jeździec znikąd” (2013), “1000 lat po
Ziemi” (2013), „John Carter” (2012), „Spluwy, dziewczyny i poker” (2011) oraz
wiele innych, także z lat 1949, 1950, głównie westernów[15].
Na oddzielne potraktowanie zasługuje
film „127 godzin” (2010), kręcony w regionie Monument Valley, ale także w Parku
Narodowym Canyonlands, Utah. Widzów zachwycają kaniony rzek Kolorado i Green,
formy erozji wstecznej, mosty skalne, meandry - „gęsie szyje”. Canyonlands
National Park położony w centrum Wyżyny Kolorado jest bardzo rozległy. „(…)W
jego obrębie wyróżniono kilka rejonów cechujących się swoistą rzeźbą, jak np.
Needles (Iglice), wyerodowane w permskich piaskowcach Cedar Mesa (formacja
Culter) czy Maze, trudno dostępny obszar zawierający między innymi sieć
piaskowcowych labiryntów(…) Cele, jakie stawiane są przed geoturystyką są
doskonale realizowane na opisywanych obszarach chronionych(…).[16]”
Chiny to kraj wiodący w ilości
światowych geoparków, które są niewątpliwie atrakcją geoturystyczną. Głównym celem tworzenia geoparków jest promocja geologii, a
dokładniej dziedzictwa geologicznego, które po uprzednim zabezpieczeniu i
zagospodarowaniu turystycznym, może być udostępnione do zwiedzania.Są to obszary, spełniające poniższe kryteria m.in.: szczególne
nagromadzenie na niewielkiej powierzchni stanowisk geologicznych (geotopy)
ilustrujących specyfikę rzadkiego fenomenu geologicznego; istnienie dziedzictwa
kulturowego i bogactwa przyrody ożywionej, mającego wyraźny związek z geologicznym
wykształceniem obszaru, czy istnienie dziedzictwa kulturowego i bogactwa
przyrody ożywionej, mającego wyraźny związek z geologicznym wykształceniem
obszaru[17]. Filmowcy inspirowali się wielokrotnie przyrodą nieożywioną
chińskich geoparków. Przykładem jest Zhangjiajie Sandstone Peak Forest Geopark,
wpisany w 2004 roku do światowej sieci geoparków UNESCO Global Geopark, który
był podstawą do stworzenia świata Pandoraw filmie „Avatar” (2009) w reż.
Jamesa Camerona. Krajobraz geoparku (Figura 5.) jest zdominowany przez ponad 3000
szczytów, kolumn, bram oraz mostów skalnych wyerodowanych w piaskowcu.Ponad
1000 z nich osiąga wysokość 200 metrów. Geopark jest także pełen jaskiń i
wodospadów. Ukształtowanie terenu uznaje się za unikalne na skalę światową, a
zostało uformowane dzięki tektonice, neotektonice oraz zewnętrznym procesom
niszczącym, trwającym do dziś[18].
Ekipy filmowe odnalazły także
miejsca plenerowe w atrakcjach geoturystycznych Ameryki Południowej. Film
„Turistas” (2006) realizowano w brazylijskim parku narodowym Chapada Diamantina
w regionie Bahia. Georóżnorodność parku obejmuje skały osadowe i metamorficzne
z okresu proterozoiku oraz płaskowyż krasowy podlegający krasowieniu. Ponadto
region ten jest ważny ze względu na informacje o historii geologicznej Ziemi,
dzięki czemu pojawiają się propozycje utworzenia tam geoparku[19].
Antarktyda, uważana za kontynent
nauki i turystyki, krainę wiecznego lodu i mrozu, to idealne miejsce by
geoturyści poznali zagadnienia związane z lodowcami szelfowymi czy podlodowymi
jeziorami. Lądolód o grubości dochodzącej do 4,8 km pokrywa niemal w całości
Antarktydę. Liczba turystów odwiedzających kontynent liczona w dziesiątkach
tysięcy spowodowana może być nie tylko zainteresowaniem turystyką polarną[20],
ale także turystyką filmową. Nakręcono bowiem wiele filmów, które opowiadają o
zdarzeniach na Antarktydzie, jak np. „Coś” (2011) w reż. Matthijs van
Heijningen Jr. lub „Przygoda na Antarktydzie” (2006, reż. Frank Marshall),
pomimo że prawdziwymi lokacjami filmów była Canada, Norwegia czy Grenlandia.
Istnieją jednak filmy stworzone całkowicie na opisywanym kontynencie. Horror
„South of Sanity” (2012) to pierwszy pełnometrażowy fikcyjny film nakręcony na
Antarktydzie.
Powyższe przykłady potwierdzają, że wysoka georóżnorodność
terenów na całym świecie ciekawi filmowców, którzy decydują się w atrakcyjnych
geologicznie miejscach realizować produkcje kinowe. Na każdym kontynencie,
gdzieobiekty geologiczne zostały przedstawiane w filmach oraz gdzie istnieje
potencjał geoturystyczny, czyli „(…)ogół cech o znaczeniu turystycznym,
jakie stwarzają możliwość przystosowania obiektu geologicznego do działalności
turystycznej(…)[21]”
staje się obiektem zainteresowań turystyki filmowej.
[1]
Latocha A., 2006. Atrakcje geoturystyczne Nowej Zelandii. Geoturystyka 3(6): 3-14.
[2]Sibley B., 2001. Władca Pierścieni. Jak
powstała filmowa trylogia, Amber, Warszawa, s. 33.
[3] Coates, G., 2002. The Rise and Fall of the Southern Alps. Canterbury
University Press, Christchurch.
[4]Latocha A., 2006. Atrakcje
geoturystyczne Nowej Zelandii. Geoturystyka
3(6): 3-14.
[5]
Latocha A., 2006. Atrakcje geoturystyczne Nowej Zelandii. Geoturystyka 3(6): 3-14.
[6]http://www.newzealand.com/int/feature/the-hobbit-trilogy-filming-locations
(dostęp 11.02.2016r.)
[7]Roesch S., 2009. The Experiences of Film Location Tourists.
Wyd. Aspect of Tourism. Channel View Publications, WielkaBrytania.
[8]Izamiłow
B. 2009. Krajobraz Sahary [w:] Górka Z., Więcław-Michniewska J. (red.), Badania i podróże krakowskich geografów.
Tom IV, Polskie Towarzystwo Geograficzne Oddział w Krakowie, Kraków.
[9]http://starwars.wikia.com/wiki/H%C3%B4tel_Sidi_Driss
(dostęp 12.02.2016r.)
[10]Izamiłow
B. 2009. Krajobraz Sahary [w:] Górka Z., Więcław-Michniewska J. (red.), Badania i podróże krakowskich geografów.
Tom IV, Polskie Towarzystwo Geograficzne Oddział w Krakowie, Kraków.
[11]Walters
B., 2011. Stars of the desert. A jurney across the dunes
of Tunisia to discover lost “Tatooine”. Wyd. Set of Drivters. Santa Monika,
Kalifornia, USA.
[12]
http://www.chimneyrockpark.com/park/filmlocations/ (dostęp 13.02.2016r.)
[13]Stewart K.,
Robertson M., 2007. Exploring the Geology
of the Carolinas: A Field Guide to Favorite Places from Chimney Rock to
Charleston. Wyd. A Southern Gateways Guide, USA.
[14]
http://www.laurazja.pl/perma/haslo.Monument_Valley_%28Dolina_Pomnikowa%29.983.html/ll/M
(dostęp 13.02.2016r.)
[15]http://www.discovermoab.com/movie.htm
(dostęp 13.02.2016r.)
[16]Papińska
E., Białkowska-Jelińska E., 2010. Walory krajobrazowe determinantą rozwoju
geoturystyki na przykładzie stanu Utah (Ameryka Północna). Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego Nr 14, Sosnowiec.
[17]
Kondej P., 2011. Geopark Krajowy – kluczem do sukcesu geoturystyki, Przegląd Geologiczny, vol. 59, nr 4.
[18]http://www.globalgeopark.org/aboutggn/list/china/6421.htm
(dostęp 14.02.2016r.)
[19] Pereira R., 2010. Geoconservação e
desenvolvimentosustentávelnaChapadaDiamantina (Bahia - Brasil),
Universidade do Minho.
[20]
Szeligiewicz W., 2006. Ekosystem Antarktydy–cel egzotycznych wypraw
turystycznych. Turystyka i rekreacja Tom
2. Warszawa.
[21]http://www.mos.gov.pl/drukuj/12916_podstawowe_pojecia_z_zakresu_geoturystyki.html
(dostęp: 16.02.2016r.)